TEMAT to nic innego jak melodia stanowiąca wizytówkę, myśl przewodnią, osnowę kompozycji. W utworze może pełnić wiele ról.
Przypominacie sobie początek "Dla Elizy", "Marsza Imperialnego" z Gwiezdnych wojen,
V Symfonii Beethovena (ta-ta-ta- taaaaaaam!), wstępu do "The final
countdown" zespołu Europe, "Eine kleine Nachtmusik"? Pewnie w większości
przypadków - bez problemu. To są właśnie tematy muzyczne.
Charakterystyczne melodie, przewijające się przez utwór i pełniące w nim
określoną przez kompozytora rolę. Jaką - to już zależy od faktury
utworu i od formy muzycznej, jaka twórca wybrał.
Temat może być więc:
-
melodią towarzyszącą lub zapowiadającą pojawienie się na scenie danego
bohatera, przedmiot, miejsce (w operze, balecie, filmie)
- melodią symbolizującą postać, przedmiot lub ideę (w muzyce "opowiadającej", czyli programowej)
- prostą melodią , na bazie której pokazuje się swoją pomysłowość, kunszt kompozytorski lub wykonawczy (wariacje)
- "bohaterem" utworu, którego losy śledzimy na tle formy (w formie sonatowej, np. w symfonii)
Gdzie
zatem znajdziemy temat? Oprócz słynnych riffów w piosenkach i ścieżek
dźwiękowych do filmów, z tematem spotkamy się w takich formach
muzycznych jak:
- Wariacje
- Allegro sonatowe (pierwsza część klasycznej sonaty albo symfonii)
- Fuga, inwencja
WARIACJE
- temat to prosta i na ogół dość znana melodia, np. "Wyszły w pole
kurki trzy", która nastepnie poddawana jest kilku lub kilkunastu
przeróbkom - im ciekawszym i bardziej popisowym - tym lepiej.
Wariacje na temat kurek w wykonaniu 3-letniej solistki. Temat - dla zmyły - jest tu dopiero na końcu.
A wariacje w wersji dla wzrokowców wyglądają tak:
"coda" - na końcu, to ogonek, czyli krótki, ale wyrazisty fragment konczacy
ALLEGRO SONATOWE
- to już nieco wyższa szkoła jazdy. To pewien symbol kultury. Punkt
honoru praktycznie każdego XVIII i XIX-wiecznego kompozytora. Zmierzyć
się z sonatą - to było nie lada wyzwanie. Jej pierwszej części - zwanej
allegrem (bo na ogół była w szybkim tempie) - przypisywano wręcz poważne
filozoficzne znaczenia.
W skrócie chodziło o to, że były 2
kontrastujące tematy, które na początku się przedstawiały, potem
walczyly i na koniec godziły.
W
praktyce był to popis budowania kontrastów, konstruowania iście
teatralnej dramaturgii i zaskakujących zwrotów muzycznej akcji. Warto
kojarzyć czym było owo allegro, bo sonaty (kryjące się też pod nazwami
symfonia, divertimento, serenada, koncert, kwartet, trio, kwintet, itp.) były jednymi z najpopularniejszych form muzycznych. W XVIII i XIX wieku powstawały w hurtowych ilościach.
Te, pisane przez mistrzów okazały się arcydziełami, takimi jak słynne symfonie Mozarta (
Linzka, Prasa, Haffnerowska, Jowiszowa, g-moll) i jego serenada
Eine kleine Nachtmusik, symfonie
(wszystkie dziewięć!)
Beethovena i jego sonaty
(np.
Wiosenna, Księżycowa, Patetyczna), kwartety i symfonie Haydna (
Z uderzeniem w kotły, Pożegnalna).
Zapamiętaj:
Co to jest temat muzyczny?
Na czym polegają wariacje?
Ile tematów występuje w allegro sonatowym?
Pod jakimi nazwami może kryć się forma sonatowa?
