MUZYKA DO KWADRATU

Jak nazwalibyście rodzaj muzyki której można posłuchać w filharmonii?
Pewnie  - "klasyczną" albo "poważną".

Sęk w tym, że żadne z tych określeń nie jest  do końca trafne.

Czy muzyka symfoniczna czy kameralna rodem z filharmonii musi koniecznie być  "poważna" ? Zdziwilibyście się ile lekkich, żartobliwych utworów pisano w dawnych czasach. Przecież zanim wymyślono jazz i rocka, ludzie tez potrzebowali rozrywki, muzyki do tańca i do przysłowiowego "kotleta". Równocześnie - wiele utworów tzw. muzyki rozrywkowej  to utwory o poważnej tematyce.
Więc nie zawsze poważna.

Muzyka "klasyczna" - kojarzy się z epoką klasycyzmu, czyli z drugą połową XVIII wieku, zaś w filharmoniach wykonuje się repertuar od baroku po wiek XX.
Więc też nie zawsze klasyczna.

No, chyba, że pod określeniem "klasyczny" kryje się coś innego - wzorcowego, niedoścignionego, ponadczasowego. Niekoniecznie z XVIII wieku.

Kompozytorzy XVIII wieku postawili muzyce bardzo wysoką poprzeczkę. Stworzyli wzór, kanon brzmienia, który obowiązuje w muzyce praktycznie do dziś. To oni sprecyzowali podstawowy skład orkiestry symfonicznej (którą późniejsi kompozytorzy tylko rozbudowywali i "ubarwiali" wg własnych potrzeb). To oni skonstruowali formę sonatową i cykl sonatowy (klinij, żeby sobie co nieco przypomnieć). To wtedy powstawały zespoły kameralne - kwartety, kwintety, tria. Opracowano teorię harmonii (akordy i ich łączenie), rozwinięto fakturę homofoniczną (melodia i podkład) oraz zasady budowy okresowej. Wtedy też wynaleziono fortepian, budowano pierwsze sale koncertowe, pisano pierwsze podręczniki do nauki gry na instrumentach. Działo się!

Centrum muzycznego dowodzenia mieściło się wówczas w Wiedniu. To tam wybierali się ambitni kompozytorzy, aby zaistnieć w "wielkim świecie".

Wśród nich było trzech mistrzów, zwanych dziś KLASYKAMI WIEDEŃSKIMI.

Należeli do nich:

Joseph Haydn

Wolfgang Amadeus Mozart

Ludwig van Beethoven

MUZYCZNA ARCHITEKTURA

Ostatnio rozkładaliśmy utwory na części pierwsze, sprawdzając co można w nich zmienić, żeby zrobić ciekawy cover. Znaleźliśmy w utworach kilka warstw: rytm, melodię, akordy, tempo, dynamikę (głośność), sposób wykonania (ekspresję. artykulację).
Dzisiaj spróbujemy gotowy utwór pokroić na odcinki, które następują kolejno po sobie, kiedy go słuchamy. Czyli - zajmiemy się FORMĄ utworu.

Na początek krótkie porównanie - w czym budowanie utworu muzycznego przypomina stawianie domu?

1. Najpierw bierzemy składniki: nasz piasek, woda, glina, drewno czyli skale, wartości rytmiczne, współbrzmienia.
2. Z nich tworzymy budulce: wypalamy cegły, tniemy deski - czyli z pojedyńczych dźwięków układamy melodie i akordy, z nut o różnej długości - rytmy.
3. Z budulców stawiamy ściany, wylewamy podłogi, zbijamy szkielet dachu. Muzyczne rzecz ujmując - z melodii i rytmów budujemy motywy, frazy, zdania muzyczne. Żeby zrozumieć, czym w muzyce są motywy, frazy i zdania, prześledźmy budowę pewnej powszechnie znanej pieśni :)

WLAZŁ KOTEK	NA PŁOTEK	I MRUGA	I MRUGA	ŁADNA TO	PIOSENKA	NIEDŁUGA	NIEDŁUGA
MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW
FRAZA		FRAZA		FRAZA		FRAZA
ZDANIE				ZDANIE
OKRES MUZYCZNY

Albo inaczej:

MOTYW	Wlazł kotek.	Najprostsze sensowne zdanie. W muzyce - najkrótszy fragment melodii, który ma sens i pozwala odgadnąć jaki to utwór.
FRAZA	Wlazł kotek na płotek.	Zdanie rozwinięte, dzięki któremu wiemy dokładniej o co chodzi. W muzyce –nadal krótki fragment, ale możemy już decydować co do interpretacji, charakteru itp.
ZDANIE	Wlazł kotek na płotek i mruga.	Zdanie złożone. Tutaj mogłaby być kropka, pytajnik, wykrzyknik. Ale nie musi ;) W muzyce – połowa okresu muzycznego. Pierwsza połowa (1. zdanie)  kończy się „zawieszeniem” melodii i harmonii – czekamy na ciąg dalszy, a druga połowa (2. zdanie) jest rodzajem rozwiązania, zamknięcia myśli muzycznej.
OKRES	Wlazł kotek na płotek i mruga, ładna to piosenka niedługa.	Zamknięta dwuczęściowa myśl, mogąca stanowić samodzielny wierszyk. W muzyce - dwa zdania muzyczne, z których pierwsze jest rodzajem pytania, a drugie – odpowiedzi. Posłuchajcie melodii – „i mruga”  wędruje do góry, „niedługa” schodzi w dół. Okres muzyczny jest już praktycznie zamkniętą całością, może stanowić jeden „klocek” w budowie formy, np. refren, zwrotkę, wstęp itp. albo wręcz być samodzielnym utworem.

Teraz juz chyba całkiem jasne skąd budowa okresowa wzięła swoją nazwę? To trochę tak jak ze stawianiem drewnianego domku z gotowych ścian. Każdy element jest tu niewielką, ale zamkniętą, samodzielną całością, można ją dołożyć, usunąć, nie burząc przy tym całego utworu.

Przed nami jeszcze decyzja - jakie rozmiary będzie miała budowla, ile pięter, ile okien, ile pokoi?
Ta decyzja dotyczy już właśnie FORMY budynku czy utworu.

Z okresów muzycznych budujemy dalej zwrotki, refreny, miejsca na solówki itp., niezależnie, czy dotyczy to utworów klasycznych czy rozrywkowych. Kompozytorzy mają tu do wyboru kilka gotowych projektów.

FORMA JEDNOCZĘŚCIOWA - cóż tu tłumaczyć? Na ogół obejmuje 1 lub 2 okresy muzyczne. Jesli to utwór spiewany, to będzie miał tylko zwrotki, np."Wlazł kotek",  "Panie Janie" albo "Mam chusteczkę haftowaną".

FORMA ABA (trzyczęściowa) - wstep i zakonczenie są podobne, albo wręcz takie same. W środku jest kontrastujący fragment.

PIOSENKA - taka forma muzyczna funkcjonuje zarówno w klasyce jak i w rozrywce (piosenki  w stylu pop, rock, reggae, country, soul itp). Na zmianę pojawiają się zwrotki i refreny, można też dodać wstęp, zakończenie, solówkę, tzw. bridge (fragment na ogół po 2. refrenie, nie będący ani zwrotką ani refrenem).
Tak mogłaby wyglądać piosenka ułożona z "klocków":

Refreny sa jednakowe, ale zwrotki mają różne kolory, bo tej samej melodii (kółko) towarzyszy inny tekst (kolor).

RONDO - częściej spotkacie je w muzyce klasycznej. Przypomina nieco piosenkę, ale każda zwrotka jest zuupełnie inna, dlatego nazywamy ją kupletem. Formę taką ma kilka bardzo znanych utworów, zajrzyjcie na CHOMIKA, żeby posłuchać.

Refreny to żółte gwiazdki. Na końcu jest krótkie zakończenie, nawiązujące do refrenu - to CODA, czyli po włosku "ogonek".

Niektóre utwóry mają formę nie pasująca do żadnego z tych schematów. Świadczy to na ogoł o indywidualnosci i pomysłowości ich twórcy.

Zapamiętaj:


co to jest forma muzyczna?
na czym polega budowa okresowa (motywy, frazy, zdania itd) ?