MUZYKA W KILKU TOMACH

A gdyby tak każdy pojedynczy utwór muzyczny potraktować jak utwór literacki?

Z pewnością znaleźlibyśmy krótkie, drobne kompozycje (czyli miniatury), które można porównać do wierszy. Większość z nich powstała w XIX wieku. (Romantycy uwielbiali poezję i muzykę, jako sztuki najlepiej oddające ludzkie emocje. Lubili je też ze sobą łączyć - stąd ogromna ilość pisanych wówczas pieśni).

Trafiłoby się też wiele miniatur średniej długości, mających swoją muzyczną narrację, mniej lub bardziej żartobliwą, poważną czy dramatyczną.  Jak nowele czy opowiadania.

Są też wśród nich utwory zwane etiudami, czyli ćwiczenia służące do opanowania pewnych problemów technicznych w grze na instrumencie. Do jakiego tekstu literackiego można by je porównać? Może do samouczka albo zadania tekstowego w podręczniku?

Wreszcie - były utwory większych rozmiarów, o szeroko zakrojonej formie, będące długą, wielowątkową muzyczną opowieścią. Według mnie, można by je porównać do powieści albo poematu.

Kompozytorzy często łączyli swoje kompozycje w cykle, podobnie jak literaci - w trylogie, tetralogie, zbiorki wierszy. Na lekcji wymieniliście wiele takich przykładów.

Jak to wyglądało na gruncie muzycznym?

SUITA 

Była jednym z pierwszych powszechnie znanych i bardzi popularnych typów cyklu muzycznego. Powstała w okresie BAROKU.

Składała się z  kilku (przynajmniej czterech) tańców o zróżnicowanym rytmie, metrum, charakterze, pochodzeniu. Wszystkie tańce łączyla osoba autora oraz wspólna tonacja. Mogły się też pojawiać utwory nietaneczne (np. instrumentalna aria, fantazja, uwertura).  Tańce w suicie nie były przeznaczone do tańczenia, były to tańce STYLIZOWANE, czyli utwory inspirowane rytmem i charakterem jakiegoś realnie istniejącego tańca. 

Oto kilka nazw ówczesnych popularnych tańców, które mogły wejść w skład suity:
allemande, courante, sarabanda, gigue, menuet, forlana, badinerie, passepied, bourree.

W XIX wieku, po długiej "sonatowej" przerwie, suita powróciła do łask, lecz już nie jako cykl tańców, ale składanka najciekawszych fragmentów z muzyki operowej, baletowej, teatralnej, a później również filmowej.


SONATA

Sonaty pisali praktycznie wszyscy kompozytorzy począwszy od epoki KLASYCYZMU, choć pierwsze utwory zwane sonatami (o nieco innej budowie) pojawiły się już w baroku. Czteroczęściowy cykl sonatowy rozpoczynało allegro sonatowe z dwoma "walczącymi" tematami. Kolejne części były zróżnicowane w charakterze:

1. Allegro sonatowe

2. część wolna, np. wariacje, ABA albo rondo

3. część taneczna, na ogół menuet w formie ABA

4. część bardzo szybka (finał) w formie ronda albo allegra sonatowego

Cyklom sonatowym nadawano rózne tytuły. Sonatą zwano utwór na 1 lub 2 instrumenty. W przypadku zespołu kameralnego cykl brał nazwę od nazwy zespołu (trio, kwartet, kwintet, sekstet, septet itd), sonata na orkiestrę kameralną mogła nazywac się divertimento lub serenada, zaś przeznaczona na wielką orkiestrę - symfonią. Na cyklu sonatowym oparte były równiez koncerty na instrument i orkiestrę, lecz w nich cz.3 i 4 połączone były w jedną całość (szybki finał w rytmie tanecznym).

CYKL MINIATUR LUB PIEŚNI

 ROMANTYCY nie przepadali za szablonami i z góry ustalonymi normami i przepisami. Dlatego nawet takie formy jak sonata traktowali z dużą swobodą. Ich domeną były natomiast swobodne, wywodzące się z praktyki improwizacyjnej utwory, ekspresyjne, pełne emocji. Mogły mieć charakter liryczny, wirtuozowski (popisowy), żartobliwy. Były to miniatury, które łączono w cykle lub zbiory w podobny sposób jak dzisiaj dobiera się piosenki na płytę. Nota bene - w podobny sposób w cykle i zbiory łączono pieśni.

Przykładami takich cykli XIX-wiecznych mogły być np. 24 Preludia F. Chopina (liryczne), 24 kaprysy na skrzypce solo N. Paganiniego (wirtuozowskie), "Podróż zimowa" - pieśni F. Schuberta.




ALBUM, SOUNDTRACK

A dzisiaj? Co można uznać za cykl muzyczny?
W podobny sposób jak suity  i cykle miniatur kompilowane są albumy płytowe wykonawców muzyki rozrywkowej. Bywa, że piosenki sa zróżnicowane pod względem tempa i charakteru (jak tańce w suicie barokowej albo miniatury w cyklu), albo znów tworzą spójną całość, mają podobny nastrój i tematykę (jak suita XIX-wieczna).
W formie suit nagrywa i wydaje się też fragmenty muzyki filmowej.

Zapamiętaj:

Nazwy trzech najpopularniejszych typów cykli muzycznych: suita, sonata, cykl miniatur/pieśni oraz epokę w której były najpopularniejsze
Z czego składała się suita?
Pod jakimi nazwami mógł się kryć cykl sonatowy?
Co to były miniatury instrumentalne?