MUZYCZNA ARCHITEKTURA

Ostatnio rozkładaliśmy utwory na części pierwsze, sprawdzając co można w nich zmienić, żeby zrobić ciekawy cover. Znaleźliśmy w utworach kilka warstw: rytm, melodię, akordy, tempo, dynamikę (głośność), sposób wykonania (ekspresję. artykulację).
Dzisiaj spróbujemy gotowy utwór pokroić na odcinki, które następują kolejno po sobie, kiedy go słuchamy. Czyli - zajmiemy się FORMĄ utworu.

Na początek krótkie porównanie - w czym budowanie utworu muzycznego przypomina stawianie domu?

1. Najpierw bierzemy składniki: nasz piasek, woda, glina, drewno czyli skale, wartości rytmiczne, współbrzmienia.
2. Z nich tworzymy budulce: wypalamy cegły, tniemy deski - czyli z pojedyńczych dźwięków układamy melodie i akordy, z nut o różnej długości - rytmy.
3. Z budulców stawiamy ściany, wylewamy podłogi, zbijamy szkielet dachu. Muzyczne rzecz ujmując - z melodii i rytmów budujemy motywy, frazy, zdania muzyczne. Żeby zrozumieć, czym w muzyce są motywy, frazy i zdania, prześledźmy budowę pewnej powszechnie znanej pieśni :)

WLAZŁ KOTEK	NA PŁOTEK	I MRUGA	I MRUGA	ŁADNA TO	PIOSENKA	NIEDŁUGA	NIEDŁUGA
MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW	MOTYW
FRAZA		FRAZA		FRAZA		FRAZA
ZDANIE				ZDANIE
OKRES MUZYCZNY

Albo inaczej:

MOTYW	Wlazł kotek.	Najprostsze sensowne zdanie. W muzyce - najkrótszy fragment melodii, który ma sens i pozwala odgadnąć jaki to utwór.
FRAZA	Wlazł kotek na płotek.	Zdanie rozwinięte, dzięki któremu wiemy dokładniej o co chodzi. W muzyce –nadal krótki fragment, ale możemy już decydować co do interpretacji, charakteru itp.
ZDANIE	Wlazł kotek na płotek i mruga.	Zdanie złożone. Tutaj mogłaby być kropka, pytajnik, wykrzyknik. Ale nie musi ;) W muzyce – połowa okresu muzycznego. Pierwsza połowa (1. zdanie)  kończy się „zawieszeniem” melodii i harmonii – czekamy na ciąg dalszy, a druga połowa (2. zdanie) jest rodzajem rozwiązania, zamknięcia myśli muzycznej.
OKRES	Wlazł kotek na płotek i mruga, ładna to piosenka niedługa.	Zamknięta dwuczęściowa myśl, mogąca stanowić samodzielny wierszyk. W muzyce - dwa zdania muzyczne, z których pierwsze jest rodzajem pytania, a drugie – odpowiedzi. Posłuchajcie melodii – „i mruga”  wędruje do góry, „niedługa” schodzi w dół. Okres muzyczny jest już praktycznie zamkniętą całością, może stanowić jeden „klocek” w budowie formy, np. refren, zwrotkę, wstęp itp. albo wręcz być samodzielnym utworem.

Teraz juz chyba całkiem jasne skąd budowa okresowa wzięła swoją nazwę? To trochę tak jak ze stawianiem drewnianego domku z gotowych ścian. Każdy element jest tu niewielką, ale zamkniętą, samodzielną całością, można ją dołożyć, usunąć, nie burząc przy tym całego utworu.

Przed nami jeszcze decyzja - jakie rozmiary będzie miała budowla, ile pięter, ile okien, ile pokoi?
Ta decyzja dotyczy już właśnie FORMY budynku czy utworu.

Z okresów muzycznych budujemy dalej zwrotki, refreny, miejsca na solówki itp., niezależnie, czy dotyczy to utworów klasycznych czy rozrywkowych. Kompozytorzy mają tu do wyboru kilka gotowych projektów.

FORMA JEDNOCZĘŚCIOWA - cóż tu tłumaczyć? Na ogół obejmuje 1 lub 2 okresy muzyczne. Jesli to utwór spiewany, to będzie miał tylko zwrotki, np."Wlazł kotek",  "Panie Janie" albo "Mam chusteczkę haftowaną".

FORMA ABA (trzyczęściowa) - wstep i zakonczenie są podobne, albo wręcz takie same. W środku jest kontrastujący fragment.

PIOSENKA - taka forma muzyczna funkcjonuje zarówno w klasyce jak i w rozrywce (piosenki  w stylu pop, rock, reggae, country, soul itp). Na zmianę pojawiają się zwrotki i refreny, można też dodać wstęp, zakończenie, solówkę, tzw. bridge (fragment na ogół po 2. refrenie, nie będący ani zwrotką ani refrenem).
Tak mogłaby wyglądać piosenka ułożona z "klocków":

Refreny sa jednakowe, ale zwrotki mają różne kolory, bo tej samej melodii (kółko) towarzyszy inny tekst (kolor).

RONDO - częściej spotkacie je w muzyce klasycznej. Przypomina nieco piosenkę, ale każda zwrotka jest zuupełnie inna, dlatego nazywamy ją kupletem. Formę taką ma kilka bardzo znanych utworów, zajrzyjcie na CHOMIKA, żeby posłuchać.

Refreny to żółte gwiazdki. Na końcu jest krótkie zakończenie, nawiązujące do refrenu - to CODA, czyli po włosku "ogonek".

Niektóre utwóry mają formę nie pasująca do żadnego z tych schematów. Świadczy to na ogoł o indywidualnosci i pomysłowości ich twórcy.

Zapamiętaj:


co to jest forma muzyczna?
na czym polega budowa okresowa (motywy, frazy, zdania itd) ?

MUZYKA I CZAS

Odnosicie  czasem wrażenie, że przy muzyce czas płynie jakoś inaczej? Niektóre rzeczy robi się szybciej, kiedy indziej znów czas zwalnia bieg?

To nie tylko wrażenie. Potwierdzają to poważne naukowe badania. Muzyka wpływa na nasze postrzeganie czasu, ponieważ sama w czasie przebiega i w pewien sposób go porządkuje. 

Muzyczne porządkowanie czasu polega na dzieleniu go na symetryczne odcinki, poprzez równomiernie rozłożone akcenty i precyzyjnie wymierzone wartości rytmiczne.

Podstawą muzycznego czasu jest „puls”, czyli rodzaj linijki, do której możemy przyłożyć rytm. To na podstawie pulsu muzycznego oceniamy jakie jest tempo muzyki, czyli czy utwór jest szybki czy wolny. W praktyce – puls muzyczny to jest to, co wystukujemy sobie nogą albo to, w rytm czego się „kiwamy” słuchając.

Puls muzyczny można podzielić na krótkie odcinki zwane taktami. Takt zaczyna się na ogół tam, gdzie słychać wyraźny akcent („raz!”). Akcent może występować co 2, 3, 4, 5, 6 itd. miar, dzięki czemu utworom można nadać skoczny (na 2), taneczny (na 3, jak walc) lub marszowy (na 4) charakter. 

Wreszcie - poszczególne takty możemy wypełnić nutami i pauzami o różnej wartości, podobnie jak wagony – pasażerami.  Wtedy mamy już do czynienia z rytmem, charakterystycznym dla konkretnego utworu. Na rytm nakłada się melodię – i gotowa piosenka ;)

Niemniej, są utwory, w których rytm jest elementem nieistotnym - bazują na statycznych współbrzmieniach albo  swobodnie prowadzonej melodii. Taka muzyka będzie w nas wywoływać odczucie, że czas zwolnił bieg albo wręcz stanął w miejscu.

Na koniec – ciekawostka. Element rytmu można też odnaleźć w innych dziedzinach sztuki, np. w malarstwie czy architekturze. Kompozycja rytmiczna – to taka, w której pewien element jest powtarzany w uporządkowany sposób.